Według naukowców twoja poranna kawa może mieć nawet 600 tysięcy lat

Naukowcy chcieli dowiedzieć się, jak lepiej chronić kawowca przed szkodnikami i zmianami klimatycznymi. Odkryli przy tym, że najpopularniejszy gatunek kawy, arabika, pojawił się około 600 tysięcy lat temu w wyniku naturalnego skrzyżowania dwóch innych gatunków, a więc bez ingerencji człowieka.

Aby prześledzić historię arabiki, naukowcy zbadali genomy Coffea canephora, Coffea eugenioides, oraz ponad 30 innych roślin arabiki, w tym próbkę z XVIII wieku, którą Karol Linneusz użył do oznaczenia rośliny, a która obecnie znajduje się w Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Wyniki badań opublikowano w czasopiśmie Nature Genetics. 

Kawa jest drugim w kolejności najpopularniejszym towarem handlowym na świecie. Wyprzedza ją tylko ropa naftowa. Kawa jest pijana na całym świecie w ogromnych ilościach. To miliardy filiżanek dziennie. Wiele osób nie wyobraża sobie rozpoczęcia dnia bez tego napoju, a w XVI-wiecznym Konstantynopolu podobno niedostarczenie żonie wystarczającej ilości kawy było powodem do rozwodu.

Przeczytaj także: Historia kawy. Skąd się wziął ten popularny napój?

Najpopularniejszą odmianą, którą możemy spotkać w sklepach, jest arabika (Coffea arabica). Nieco słabsza od robusty (Coffea canephora), ale przez wielu uważana jest za smaczniejszą. Ma słodkawo-kwaskowaty smak, w przeciwieństwie do tej drugiej, która w smaku jest gorzkawa. Jest jeszcze trzeci, mniej znany gatunek - liberica (kawa liberyjska, Coffea liberica), uprawiany na całym świecie, ale rzadko używany do napojów kawowych (zaledwie 1-2 proc. światowej produkcji). Dzikie rośliny kawy pochodzą z Etiopii, ale uważa się, że to w Jemenie zostały po raz pierwszy wypalone, zmielone i zaparzone. Tam kawę sprzedawano i przygotowywano już od XIV wieku.

Zanim jednak ludzie zaczęli uprawiać arabikę, rośliny przez tysiące lat miały okazję kwitnąć w ciepłych, wilgotnych i sprzyjających im okresach, a także walczyć o przetrwanie w okresach suchych. Dzięki temu miała miejsce naturalna selekcja i przeżyła tylko niewielka część genetycznie podobnych roślin. Niestety ma to obecnie także negatywne konsekwencje, jak choćby większa podatność na choroby (takie jak rdza liści), które co roku powodują straty sięgające milionów dolarów.

W badaniach naukowcy przebadali skład odmiany arabiki odpornej na rdzę liści i określili fragmenty jej kodu genetycznego, które chronią roślinę. Choć badanie ukazało niezwykłą ciekawostkę na temat tej popularnej kawy, to przede wszystkim dzięki niemu w przyszłości będzie można uprawiać zdrowe rośliny i cieszyć się kolejnymi filiżankami ciemnego naparu. Wyobrażacie sobie dzień bez kawy? Ja nie.*

*Tak, jest jeszcze yerba mate, pobudza lepiej niż kawa, ale smaku i unoszącego się w całym pokoju zapachu małej czarnej przy pracy nic nie zastąpi.

Literatura źródłowa: Salojärvi, J., Rambani, A., Yu, Z. i in . Genom i genomika populacji allopoliploidu Coffea arabica ujawniają historię dywersyfikacji współczesnych odmian kawy. Nat Genet 56 , 721-731 (2024). https://doi.org/10.1038/s41588-024-01695-w